Το ενημερωτικό οικοσύστημα της ψηφιακής εποχής καθορίζεται από την άνθιση της αποπληροφόρησης, της παραπληροφόρησης και των ψευδών ειδήσεων, τόσο για τους Ψηφιακούς Μετανάστες όσο και για τους Ψηφιακούς Γηγενείς. Για τις ανάγκες του παρόντος άρθρου, ακολουθείτε η προσέγγιση του Prensky (2001a), ο οποίος ορίζει τους Ψηφιακούς Μετανάστες ως τους ανθρώπους που γεννήθηκαν πριν την εδραίωση και απόλυτη κυριαρχία του διαδικτύου. Λόγω της αδιαμφισβήτητης ύπαρξης των echo-chambers, των φίλτρων και των αλγορίθμων στις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων, οι χρήστες σπανίως έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με ιδεολογίες διαφορετικές από τις ήδη υπάρχουσες (Shinde & Sathyaprakash, 2023). Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να συμφωνήσουμε ότι ο γραμματισμός στα ΜΜΕ μπορεί να τους βοηθήσει στο φιλτράρισμα των ειδήσεων που λαμβάνουν και στην αναγνώριση κάθε μορφής παραπληροφόρησης (Wardle & Derakhshan, 2017).
Ερευνητές και ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι ζούμε στην εποχή της μετά-αλήθειας, όπου τα γεγονότα δεν θεωρούνται πλέον αληθή και δεν έχει σημασία αν μια είδηση είναι αυθεντική, αρκεί οι χρήστες να κάνουν ‘’κλικ’’ (García-Perdomo et al., 2018). Αν θεωρήσουμε ότι κάτι τέτοιο ισχύει, τότε γίνεται ακόμα πιο δύσκολο για τους Ψηφιακούς Μετανάστες να ξεχωρίσουν την αλήθεια από το ψέμα. Από την άλλη πλευρά, η βασική χαρακτηριστική τάση της γενιάς των ψηφιακών μεταναστών είναι το ενδιαφέρον και η προθυμία τους να μάθουν τις νέες τεχνολογίες (Zur & Walker, 2011). Έχοντας αυτό στο μυαλό, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι Ψηφιακοί Μετανάστες, οι οποίοι έχουν ελάχιστη ή καθόλου έκθεση στις τεχνολογικές εξελίξεις, είναι εκείνο που χρειάζεται να έχουν τις περισσότερες δεξιότητες γραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης.
Ο γραμματισμός στα Μέσα περιλαμβάνει όχι μόνο δεξιότητες, αλλά και δομές γνώσης και προσωπική θέληση (Potter, 2019). Ο Hobbs (2010) πρότεινε επίσης την προσθήκη της ανάκλησης και της δράσης στις βασικές ικανότητες του ψηφιακού και μεσικού γραμματισμού για να ενισχυθεί και να υποστηριχθεί η δια βίου μάθηση μεταξύ των χρηστών, ενώ ο Michailidis (2018) πρότεινε μια εννοιολογική προσέγγιση του πολιτικού γραμματισμού των Μέσων, ο οποίος επικεντρώνεται στο ευρύτερο συμφέρον του κοινού. Σε μια κοινωνία που είναι όλο και περισσότερο ψηφιακή και επικεντρωμένη στα Μέσα, ο γραμματισμός σε αυτά και όλοι οι τομείς του θεωρούνται ως μια πολιτική δεξιότητα, η ανάπτυξη της οποίας είναι διαδικασία δια βίου. Η έλλειψη γραμματισμού στα Μέσα μπορεί να αποτελέσει πρόκληση για την αντιμετώπιση της καθημερινής ζωής ή σε εξαιρετικές περιόδους, όπως ήταν εξάπλωση του κορωνοϊού την άνοιξη του 2020 (Rivinen et al., 2021).
Η έρευνα και η πρακτική εκπαίδευσης στον γραμματισμό στα Μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο έχουν επικεντρωθεί κυρίως στη χρήση, τις πρακτικές, τον πολιτισμό και το γραμματισμό των παιδιών και των νέων, καθώς και στις μεθόδους εκμάθησης των Μέσων που στοχεύουν σε αυτές τις ηλικίες. Οι ενήλικες, ιδιαίτερα οι μεγαλύτεροι, έχουν λάβει λιγότερη προσοχή (Abad, 2014; Hakkarainen, Hyvönen, Luksua, & Leinonen, 2009; Livingstone, Van Couvering, & Thumim, 2005; Petranova, 2013; Rasi & Kilpeläinen, 2015). Καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν, αλλάζουν όχι μόνο οι ανάγκες τους, αλλά και τα ενδιαφέροντά του και αυτό πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της εκπαίδευσης στα Μέσα, η οποία πρέπει να αναπτύσσεται και να διατηρείται καθ’ όλη τη διάρκεια των διαφορετικών σταδίων της ζωής (Rasi et al., 2019).
Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της αποπληροφόρησης (η ψευδής πληροφορία διακινείται εσκεμμένα για να προκαλέσει βλάβη), της παραπληροφόρησης (η ψευδής πληροφορία διακινείται χωρίς πρόθεση βλάβης) και της κακοπληροφόρησης (γνήσια/αληθινή πληροφορία διακινείται με σκοπό τη βλάβη, συχνά μεταφέροντας στη δημόσια σφαίρα στοιχεία που είχαν σχεδιαστεί να παραμείνουν ιδιωτικά) στους Ψηφιακούς Μετανάστες, η έκκληση για περισσότερα προγράμματα γραμματισμού είναι απαραίτητη και αποτελεί μια λύση με την οποία σχεδόν όλοι μπορούν πλέον να συμφωνήσουν (Wardle & Derakhshan, 2017). Προγράμματα σε όλο τον κόσμο (όπως αυτό της Διεθνούς Θερινής Ακαδημίας Δημοσιογραφίας Θεσσαλονίκης) που επικεντρώνονται στην προώθηση της κριτικής σκέψης, στην αξιολόγηση των πηγών και στον συναισθηματικό χειρισμό των ειδήσεων γνωρίζουν ιδιαίτερη επιτυχία και η δημιουργία τέτοιων προγραμμάτων που επικεντρώνονται στην παροχή υλικών και εργαλείων στους Ψηφιακούς Μετανάστες οδηγεί επίσης στη σκέψη για υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών σε αυτόν τον τομέα.
Της Άννας Ορφανίδου*
Βιβλιογραφία
Prensky, M., 2001. Digital natives, digital immigrants part 1. On the horizon, 9(5), pp.1-6.
Shinde, P.L. and Sathyaprakash, M.R., 2023. DIGITAL IMMIGRANTS AND DIGITAL DECEPTION: CONSUMING AND COMBATING FAKE NEWS ONLINE.
García-Perdomo, V., Salaverría, R., Brown, D.K. and Harlow, S., 2018. To share or not to share: The influence of news values and topics on popular social media content in the United States, Brazil, and Argentina. Journalism studies, 19(8), pp.1180-1201. Wardle, C. and Derakhshan, H., 2017. Information disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policymaking (Vol. 27, pp. 1-107). Strasbourg: Council of Europe
Zur, O. and Walker, A., 2011. On Digital Immigrants and Digital Natives, offered by Zur Institute, Inc. For Psychologists, MFTs, SWs, Nurses and Counselors. Zur Institute-Online Publication, 14.
Potter, W.J., 2019. Media literacy. 9th ed. Thousand Oaks, Sage publications.
Hobbs, R., 2010. Digital and Media Literacy: A Plan of Action. A White Paper on the Digital and Media Literacy Recommendations of the Knight Commission on the Information Needs of Communities in a Democracy. Aspen Institute. 1 Dupont Circle NW Suite 700, Washington, DC 20036.
Mihailidis, P., 2018. Civic media literacies: Re-imagining engagement for civic intentionality. Learning, Media and Technology, 43(2), pp.152-164.
Rivinen, S., Rasi, P., Vuojärvi, H., Purtilo-Nieminen, S., Vaittinen, H., Hietajärvi, L. and Matikainen, J., 2021. Older people need media education that transcends mere digital support. The impacts of digital media on children, young adults, and senior citizens, pp.30-33.
Rasi, P., Vuojärvi, H. and Ruokamo, H., 2019. Media literacy education for all ages. Journal of Media Literacy Education, 11(2), pp.1-19.